Hoe de toenaderende “capaciteitsbekostiging” voor het hoger onderwijs, als een adder onder het gras, de overheid meer controle geeft over onze universiteiten.
Deze week vloog Trump in de haren van de Harvard University. Er wordt 2,2 miljard dollar aan subsidie geblokkeerd, enkel omdat zij niet meegaan in eisen die door de Trumps regering worden opgelegd, omdat de universiteit deze als illegaal en autoritair ziet.
Het mengen in het beleid van universiteiten is verre van de eerste autoritaire en destructieve stap die er in de VS gezet wordt. Met de dag trekken journalisten, mensenrechtenorganisaties en politici harder aan de bel om te signaleren hoedanig de Amerikaanse democratie onder druk staat en de situatie in de VS escaleert.
Gelukkig genieten we in Nederland van onafhankelijk hoger onderwijs! Onderwijsinstellingen krijgen gewoon netjes een zak met geld op basis van hoeveel studenten er rondlopen, of ze het nu eens zijn met het kabinet of niet. Toch lijkt het alsof die onafhankelijke financiering nu op het spel komt te staan.
Nadat het kabinet miljarden heeft bezuinigd op het onderwijs, wordt er nu gewerkt aan een nieuwe manier om het hoger onderwijs te betalen: de capaciteitsbekostiging, waarbij de opleidingen straks nog maar voor een vooraf vastgestelde hoeveelheid studenten geld krijgen.
Wat wordt verkocht als een schadeloze aanpassing van de subsidieverdeling, brengt in het geheim grote risico’s met zich mee. Komt de academische vrijheid, of zelfs de onafhankelijkheid van het hoger onderwijs, in het geding wanneer de capaciteitsbekostiging wordt ingevoerd?
Bemoeizucht
“Hoe meer studenten, hoe meer geld we krijgen.” Dat is jarenlang het mantra van ons hoger onderwijs geweest. Dat heeft tot duidelijke problemen geleid, zoals groeiende concurrentie tussen universiteiten om zo veel mogelijk studenten binnen te halen, of er nou voldoende studentenkamers zijn of niet. Dus zegt het kabinet dit radicaal te willen omgooien.
Onder de capaciteitsbekostiging zal de overheid subsidies uitdelen op basis van waar zij willen dat studenten zich aanmelden. De achterliggende gedachte is om opleidingen in de “krimpregio’s” of opleidingen waar de arbeidsmarkt behoefte aan heeft te laten groeien.
Dit lijkt sympathiek, maar het tast ons onderwijs aan tot in de kern. Het zal betekenen dat niet de motivatie van studenten, maar die van bedrijven, leidend zullen worden in welke studies gevolgd worden. Erger nog, de overheid zou mogen bepalen hoeveel studenten, bijvoorbeeld, de studie journalistiek mogen volgen, oftewel: hoeveel mensen worden opgeleid om de macht kritisch te bevragen. Dat is een angstwekkende gedachte.
Ook de geesteswetenschappen komen hierdoor verder onder druk te staan. Deze opleidingen die ons rechtse kabinet ziet als “pretstudies” zijn toevallig ook de opleidingen waar maatschappelijk kritisch denkvermogen aangewakkerd wordt. Naast dat dit de keuzevrijheid van studenten reusachtig zou inperken, is het een bizar slecht idee om het kritisch denkvermogen in de samenleving verder onder druk te zetten. Dat is een vaardigheid die juist in deze tijden van toenemend populisme en misinformatie ongelofelijk belangrijk is.
Het beschermen van de democratische ethos
Zorgen rondom het voortbestaan van de democratie spelen zich namelijk niet alleen aan de andere kant van de oceaan af. Ook onze eigen Raad van State(RvS) stelt dat onze democratie onder druk staat. In het jaarverslag van 2024 stelt de RvS dat instituties als rechtspraak, media en wetenschap van fundamentele waarde voor de democratie en rechtsstaat zijn. Een volwaardige democratie kan niet zonder democratisch burgerschap. Om dat te bevorderen staat de ontwikkeling van de democratische houding voorop.
Dit laat duidelijk zien dat de problemen in de VS ook in ons land spelen. Om deze “democratische houding” te beschermen hebben we opleidingen als journalistiek, politicologie of filosofie hard nodig. Als we de gezondheid van onze rechtsstaat willen beschermen, kan het hoger onderwijs niet simpelweg ondergeschikt worden aan de arbeidsmarkt, zoals de capaciteitsbekostiging zou bewerkstelligen.
Capaciteitsbekostiging: groot woord, grotere gevolgen
De laatste jaren zien we duidelijker hoe rechts-populistische overheden proberen om democratische grondrechten in te perken. Is het verstandig om de overheid te laten bepalen welke opleiding er toe doet, zeker wanneer we zien hoe ook onze rechtstaat toenemend onder druk staat?
Wat de bedoeling achter de capaciteitsbekostiging ook mag zijn, het zet de deuren wagenwijd open voor een groeiende invloed van de markt en het kabinet in ons onafhankelijke hoger onderwijs. Het is een stap in de richting van de Trumpiaanse taferelen zoals in de VS waar we met zoveel argwaan naar kijken vanuit Europa.
Ondertekend door:
Abdelkader Karbache – Voorzitter van de LSVb, de Landelijke Studentenvakbond
Jitske Wielers – Voorzitter van GSb, de Groningse Studentenvakbond
Teun Otte – Voorzitter van ASVA, de Amsterdamse studentenvakbond
Luuk Bruijnen – Voorzitter van VIDIUS, de Utrechtse Studentenvakbond
Nan Lont – Voorzitter van AKKU, de Nijmeegse studentenvakbond
Jelle Bikker – Vice-voorzitter van ESM, de Twentse studentenbeweging
Thijs Jansen – Voorzitter van FUST, de Tilburgse Studentenvakbond
Steven Slomp – Voorzitter van IBOS, de Leeuwardse Studentenvakbond
Ebrar Kaya – Voorzitter van LSBo, de Leidse Studentenvakbond
Jasper Schut – Voorzitter van STUUR, de Rotterdamse Studentenvakbond
Ilan Feron – Voorzitter van MOSA, de Maastrichtse Studentenvakbond
Yannick Hooghiemstra, Voorzitter van SRVU, de Studentenvakbond van de Vrije Universiteit Amsterdam
Alexander Znamenskiy – Voorzitter van VSSD, de Delftse Studentenvakbond
Arthur Kok – Voorzitter van SooZ, de Zwolse Studentenvakbond
Deel dit bericht